Biblioteczka Polskiego Towarzystwa
Tatrzańskiego
Władysław
Łoboz
WSTĘP
Przewidywanie pogody to
dziś oczywiście domena meteorologów, ale przez
tysiące lat zwykli ludzie tez sobie z tym
radzili. zresztą z całkiem dobrym skutkiem.
Wystarczy posłuchać wiatru, popatrzeć na chmury,
słońce, niebo (także nocą), poobserwować
zwierzęta - własna lokalna prognoza pogody
gotowa.
CO MÓWIĄ CHMURY?
"Obłoki"
i
"baranki"
to najczęstsze określenia chmur, których
używamy. Ale jeśli chcemy być bardziej
"fachowi", możemy pokusić się o stosowanie nazw
nadanych chmurom przez uczonych.
Obecny system
klasyfikacji chmur wymyślił na początku XIX
wieku angielski chemik Luke Howard. Opisał on po
łacinie chmury na podstawie wyglądu i wysokości
na jakiej się tworzą. Mamy zatem cirrusy, które
oznaczają "lok włosów"; stratusy oznaczające
"warstwę"; cumulusy "stosy"; i nimbusy -
oznaczające "ulewę. Oraz liczne kombinacje tych
nazw.
Patrząc na chmury i
wiatr, który je popycha, można ustalić więcej
szczegółów. Jeśli stoimy plecami do wiatru, to
pogorszenia pogody można oczekiwać nie z
prawej, ale z lewej strony. Jeśli
brzydkie, deszczowe chmury macie po swojej
prawicy, to raczej nie popsują wam one dnia. Za
to mogą tego dokonać nadciągające z zachodu
chmury warstwowe zasnuwające niebo na wielu
poziomach, i to nawet na dwa - trzy dni. Zaś
cirrusy w południowej części nieba w postaci
gęstych, promieniście ułożonych piór dają nam
jeszcze dwa- trzy dni cieszenia się słońcem.
Potem popada.
Chmury - zarówno
pierzaste, jak i kłębiaste - które zaczynają się
pod konie dnia ze sobą łączyć, przepowiadają
pogorszenie się pogody. I na odwrót - wieczorne
zanikanie chmur kłębiastych daje nadzieję na jej
poprawę.
Chmury wysokie
czyli takie, które
tworzą się na wysokości od 5 do 13 km nad
ziemią, to cirrusy, cirrostratusy i
cirrocumulusy. Nie mają w sobie kropelek wody,
ale kryształki lodu. Na tej wysokości
temperatura spada do minus 60ºC.
CIRRUSY
kształtem przypominają rozciągnięte na
niebie włókna lub ptasie pióra. Stąd ich
popularna nazwa - chmury pierzaste. Z nich
samych nie spadnie deszcz, ale nadciągające i
stopniowo gęstniejące chmury pierzaste zazwyczaj
oznaczają ciepły front, wraz z opadami. Cirrusy
ciągnące się długimi pasmami, które "wychodzą" z
jednego punktu na niebie, mogą zwiastować silny
wiatr, deszcz, a nawet burzę.
CIRROCUMULUSY
wyglądają jak małe kłębuszki wełny. Mogą być
pojedyncze lub w rzędach. W tym
drugim przypadku chmura wygląda, jakby była
pomarszczona lub pokryta dużymi rybimi łuskami.
To cecha, która odróżnia te chmury od cirrusów
albo cirrostratusów.
CIRROSTRATUSY
zaciągają niebo jak półprzeźroczysta
zasłona. Są cienkie, bez problemu prześwieca
przez nie słońce. Są często zwiastunami opadów.
Chmury średnie
czyli ulokowane na
wysokości od 2 do 6 km od ziemi. Należą do nich
altostratusy i altocumulusy.
ALTOSTRATUSY
mają w sobie i wodę i lód. Pokrywają całe niebo
wielkimi połaciami. Mają kolor szarawy i wygląd
prążkowany, włóknisty lub jednolity. Słońce
trudniej przez nie świeci - widać je, jakby było
z matowym szkłem. Przy takich chmurach nie
dostrzeżemy swojego cienia. Altostratusy nie
wróżą dobrej pogody, często pada z nich deszcz.
ALTOCUMULUSY
są białe, szare albo białoszare. Nie wyglądają
jak zwarte baranki, ale raczej tak, jakby ktoś
nieco te kłębki rozczesał na krańcach. Chmury te
składają się z zaokrąglonych brył, walców itp.
płynących ławicą po niebie. Najczęściej mają
ciemną zacienioną podstawę.
Chmury niskie
czyli te, które wznoszą
się powyżej 2 km nad ziemią. Należą do n ich
stratusy, stratocumulusy i nimbostratusy.
Najczęściej są zbudowane z kropelek wody, bo tak
nisko powietrze nie osiąga już ujemnych
temperatur.
STRATUSY
wyglądają, jakby ktoś przykrył niebo szarym
kocem. Mogą się tworzyć jedynie kilka metrów nad
ziemią - wtedy są mgłą. Mogą dać opad mżawki.
STRATOCUMULUSY
to już porządna puchowa kołdra.
Tworzy ją rozciągnięta ciemnoszara kłębiasta
warstwa. Chmury te prawie zawsze posiadają
ciemne części. Stratocumulusy zazwyczaj nie
straszą nas deszczem, często pojawiają się na
niebie po ulewie.
NIMBOSTRATUSY
to chmury, które całkowicie
zasłaniają słońce.Także tworzą na niebie
ciemnoszara warstwę, jednak nie jest ona matowa,
ale jakby lśni. Mają też często rozmyty wygląd z
powodu mniej lub bardziej ciągłego opadu, często
nie dochodzącego do samej ziemi(co widać gołym
okiem). Z takich chmur spadnie deszcz lub śnieg.
Chmury pionowe
czyli takie, które nie
rosną w poziomie, ale do góry. Często tworzą
słup o wysokości nawet kilkunastu kilometrów.
Należą do nich cumulusy i cumulonimbusy.
CUMULUSY
wyglądają jak białe kłębki waty. Stąd ich
popularna nazwa - chmury kłębiaste. Mają płaską
podstawę i nierówny wierzchołek. Cumulusy, które
w ciągu dnia pojawiają się nad wybrzeżem, nie
znikają wieczorem, lecz rosną i są coraz
bardziej widoczne, zwiastują nocną burzę. Gdy w
upalny dzień widzimy, że nagle zaczyna
"pączkować" wysoko do góry, tez poszukajmy sobie
kryjówki. Czeka nas potężna burza.
CUMULONIMBUSY
to giganty wśród chmur. Ich wierzchołek
może sięgać do 12 km i czasem przybiera kształt
kowadła lub grzyba. U ich podstawy może tworzyć
sie ciemny wał, tzw. kołnierz burzowy. Ponieważ
te chmury są tak wysokie, ich niższe części
zawierają głównie kropelki wody, ale w wyższych
przeważają kryształki lodu.Te chmury oznaczają
pogodowe kłopoty. Rodzą się z nich deszcz,
grzmoty i błyskawice.
O CZYM SZUMI WIATR?
Za powstanie wiatru odpowiedzialne jest
ciśnienie atmosferyczne, a dokładnie różnica
ciśnień w poziomie przy powierzchni ziemi.).
Ruch powietrza, który my nazywamy wiatrem
powstaje w momencie gdy powietrze przemieszcza
się z obszaru o wyższym ciśnieniu w kierunku
obszaru o niższym ciśnieniu. Zapamiętajmy zatem,
że wiatr wieje od WYŻU do NIŻU, nigdy odwrotnie!
Na siłę wiatru decydujący wpływ ma odległość
pomiędzy wyżem a niżem barycznym. Im większa
jest różnica ciśnień między tymi obszarami tym
ruch powietrza jest silniejszy. O tym jaka
różnica występuje pomiędzy wyżem i niżem
informują nas izobary. Im większe zagęszczenie
izobar na mapie, tym wiatr osiągnie większe
wartości.
Wiatry można dodatkowo podzielić na takie, które
występują przy powierzchni ziemi, jak i na te
występujące w wyższych warstwach atmosfery.
Na poziomy ruch powietrza wpływ ma także ruch
obrotowy ziemi. Przejawia się to w działaniu
pozornej siły odchylającej, która jest siła
Coriolisa. To ona zmienia kierunek wiatru, który
wieje od wyżu do niżu.
Na półkuli północnej
według siły Coriolisa wiatr jest wyrzucany z
centrum ośrodka wyżowego w prawą stronę (zgodnie
z ruchem wskazówek zegara). Na półkuli
południowej wiatr z centrum ośrodka wyżowego
jest wyrzucany w lewą stronę
(przeciwnie do ruchu wskazówek zegara).
W naszych szerokościach geograficznych niże
wędrują z zachodu na wschód, a ponieważ
powietrze w niżu obraca się w kierunku
przeciwnym do ruchu wskazówek zegara,
toteż z obserwacji kierunku wiatru można
wywnioskować o położeniu niżu i spodziewanych
zmianach pogody. Nie zmieniający się wiatr
zachodni podczas niepogody wróży jej utrzymanie
się. Gwałtowna zmiana kierunku wiatru, który
wiał kilka dni niezmiennie zapowiada pogorszenie
się pogody. Silny wiatr w czasie opadu jest
zapowiedzią jego końca, natomiast zanik wiatru
wieczorem i budzenie się go po wschodzie Słońca
są znamionami dobrej pogody.
Można w przybliżeniu
określić ogólny kierunek zmian pogodowych na
podstawie kierunku wiejącego wiatru:
Jeśli
barometr
„spada” – idzie niż:
kierunek wiatru
|
Jaką wróży pogodę?
|
E
|
Lekki
wzrost temperatury, nadal jednak chłodno i
wilgotno |
SE, E
|
Wzrost
temperatury, wietrznie |
SW, W
|
Stosunkowo
ciepło,
pochmurno, opady, wietrznie |
NW
|
Mroźniej,
pogoda
niestała – przejaśnienia na zmianę z
opadami (zwykle śnieg, silne wiatry) |
N
|
Bardzo
mroźnie, opady śniegu |
NE
|
Bardzo
mroźno, opady śniegu, czasem przejaśnienia |
Jeśli
barometr „idzie w górę” – nadchodzi wyż:
| kierunek wiatru |
Jaką wróży pogodę? |
E
|
Mróz,
sucho, często przejaśnienia |
SE, S
|
Chłodno
(a
nawet mroźno), sucho, pochmurno |
SW, W
|
Stosunkowo
ciepło,
bez opadów albo małe opady |
NW
|
Chłodno
i
wilgotno, opady deszczu lub śniegu,
nierzadko silny wiatr |
N, NE
|
Bardzo
mroźno, sucho, częściowo przejaśnienia |
Temperatura
odczuwalna
w zależności od rzeczywistej temperatury powietrza
i prędkości wiatru
prędkość
wiatru
|
Temperatura
odczuwalna
przy
rzeczywistej
temperaturze powietrza wynoszącej
(w °C) |
m/s
|
km/h
|
-20
|
-16
|
-12
|
-8
|
-4
|
0
|
4
|
8
|
2
|
7
|
-21
|
-17
|
-12
|
-8
|
-4
|
-1
|
3
|
7
|
6
|
22
|
-37
|
-31
|
-26
|
-24
|
-16
|
-10
|
-5
|
0
|
10
|
36
|
-44
|
-38
|
-33
|
-27
|
-21
|
-15
|
-9
|
-3
|
14
|
40
|
-48
|
-42
|
-36
|
-30
|
-24
|
-18
|
-12
|
-5
|
18
|
65
|
-51
|
-45
|
-38
|
-32
|
-26
|
-19
|
-13
|
-7
|
22
|
80
|
-52
|
-46
|
-39
|
-33
|
-26
|
-20
|
-14
|
-7
|
26
|
95
|
-52
|
-46
|
-39
|
-33
|
-27
|
-20
|
-14
|
-7
|
BĘDZIE CZY NIE BĘDZIE PADAŁO?
Oznaki
ustalania
sie dobrej pogody:
- w ciągu doby
stale (lub tylko z nieznacznymi zmianami)
wysokie ciśnienie atmosferyczne
- cicha i
jasna noc, rankiem wiatr, który w ciągu dnia
wzrasta, a pod wieczór cichnie
- niebo przez
cały dzień jasne lub tez przed południem
(wiosna, latem i jesienią) pojawienie sie
chmur kłębiastych cumulus, których ilość i
rozmiary wzrastają w ciągu dnia; pod wieczór
chmury te znikają; podczas półrocza zimowego
jasna pogoda utrzymuje sie zarówno w dzień jak
i w nocy; niejednokrotnie pod wieczór pojawia
sie mgła przyziemna, a nad ranem jednolita - w
ciągu dnia przechodzi ona w chmury warstwowe,
które w godzinach południowych znikają; cisza
albo slaby wiatr
- wcześnie
rano pojawić sie mogą chmury pierzaste, które
pod wieczór znikaja
- w ciągu dnia
gorąco, w nocy świeżo i chłodno; podczas zimy
w nocy silny mróz, który w ciągu dnia maleje,
a pod wieczór zwiększa sie
- w nocy w
dolinach jest chłodniej niż na wzniesieniach
- mgła
powstająca wieczorem w dolinach w ciągu nocy
zwiększa sie a zanika rankiem po wschodzie
Słońca
- w nocy
obfita rosa lub szron
- dym ulatuje
z kominów w górę w formie słupa
- złota lub
różowa zorza
- podczas zimy
zorza żółtobrązowa zwiastuje przedłużenie sie
i zwiększenie mrozów
Oznaki
ustalania
sie zlej pogody:
- niskie
ciśnienie atmosferyczne bez przerwy utrzymuje
sie w ciągu doby lub jeszcze bardziej spada
- deszcz slaby
pada bez przerwy, a silny - przelotnie
- w ciągu doby
temperatura zmienia sie bardzo nieznacznie
- wiatr wieje
z kierunków zachodnich, południowo-zachodnich
lub północno -zachodnich
Oznaki
polepszania
sie pogody:
- w gęstych
chmurach zaczyna prześwitywać niebo
- pod wieczór
na zachodzie pojawiają sie obszary czystego
nieba
- pojawiają
sie chmury pierzaste o przeróżnych kształtach,
pod wieczór chmury te zanikają
- wieczorami
pojawia sie mgła
- stopniowo
wzrasta ciśnienie atmosferyczne
- temperatura
szybko obniża sie
- występują
silne, chłodne wiatry
Oznaki
pogarszania
sie pogody:
- pojawiają
sie "haczykowate" chmury pierzaste, ich ruch
można dostrzec gołym okiem, opady przyjdą z
kierunku, z którego przychodzą owe chmury -
tym szybciej im szybciej sie one poruszają
- występowanie
halo wokół Słońca lub Księżyca
- Słońce i
Księżyc święcą początkowo zamglona i rozmazana
tarcza, później całkiem znikają za chmurami
- ciśnienie
bez przerwy spada, w przypadku bardzo
szybkiego spadku ciśnienia można spodziewać
sie burzy
- pod wieczór
chmury kłębiaste zwiększają swoje rozmiary
- w ciągu dnia
jasno lecz pod wieczór chmury zagęszczają sie
i pogrubiają
- maleje
różnica miedzy temperatura dzienna i nocna
- zwiększa sie
widzialność i słyszalność, gwiazdy silnie
"migocą"
- wiatr szybko
zmienia swój kierunek - jeśli zmiana ta
następuje zgodnie z kierunkiem wskazówek
zegara - wówczas opady przejdą "bokiem"
- wieczorem
wiatr wzmaga sie
- dym ulatuje
z kominów poziomo lub ściele się
- jeżeli rano
i wieczorem występuje czerwona zorza, to
następnego dnia opadów nie będzie, a jedynie
wzmaga sie wiatr
- w nocy nie
ma rosy ani szrony, w dolinach nie występuje
mgła.
OBSERWUJ ZWIERZĘTA
Jak przewidzieć pogodę
obserwując przyrodę? Kilka przykładów zachowań
zwierząt, które zwiastują zmianą pogody.
1. Chyba najbardziej znany sposób na sprawdzenie
czy pogoda będzie ładna... obserwacja jaskółek.
Gdy latają wysoko świadczy to o tym, że czeka
nas dobra pogoda. Natomiast gdy latają nisko to
będzie padało.
Dlaczego jaskółki latają nisko przed zbliżającym
się deszczem? Dlatego, że polują na drobne
owady, które szukają schronienia przed deszczem
w pobliżu ziemi.
2. Inne ptaki przed
zbliżającym się pogorszeniem pogody uciekają z
otwartych przestrzeni do np. lasów, chowają się
do gniazd. Natomiast wesoły śpiew rankiem daje
nam sygnał, że będzie polepszenie pogody.
3. Komary. Jeśli gryzą i
jest ich dużo to na drugi dzień będziemy się
cieszyć słonecznym dniem.
4. Konie. Jeśli są nerwowe, zachowują się
niespokojnie to będzie padał deszcz.
5. Pies. Jeśli pies śpi na grzbiecie
(wyciągnięty), to będzie ładna pogoda, lecz
jeśli śpi zwinięty (w pozycji embrionalnej) to
będzie brzydko.
6. Kot. Podobnie jak pies. Tylko, że kot ma
więcej opcji ponieważ postara się nam
„powiedzieć” o zbliżającej się złej pogodzie
drapiąc nerwowo meble. Liżąc bardzo dokładnie
swoje futro daje nam znać, żeby nie brać ze sobą
parasolki. Po za tym postara się wrócić do domu
przed deszczem. A wybierze się na łowy gdy
będzie miał pewność, że pogoda nie pokrzyżuje mu
planów.
7. Bardzo dobrym wskaźnikiem zbliżającej się
burzy są żaby. Zawsze przed deszczem wychodzą z
wody na brzeg. Wyczuwają zmianę ciśnienia.
8. Świetliki czyli robaczki świętojańskie
świecąc wieczorem zapowiadają piękną pogodę
następnego dnia.
9. Motyle latające spokojnie z kwiatka na
kwiatek – dobra pogoda.
10. O pogorszeniu pogody świadczy kąpanie się w
piasku kur. Robią się też one bardziej agresywne
względem siebie.
11. Pszczoły wydają się ospałe gdy pogoda ma się
pogorszyć i odwrotnie, są bardziej aktywne gdy
będzie ładna pogoda.
12. Ślimaki. Jeśli zbliża się kilka dni deszczu
to ślimaki wchodzą na drzewa, szopki itp. Po
prostu się „wywyższają”.
