|
HISTORIA PTT
PTT: 1873 -
1950
W
latach
60-tych
XIX stulecia rozpoczął się szybki wzrost ruchu
turystycznego w Tatrach. Adolf Tetmajer -
właściciel Ludźmierza (ojciec poety Kazimierza)
oraz J. Rogowski już w roku 1871 sygnalizowali
potrzebę stworzenia towarzystwa łączacego
miłośników gór. Pomysł ich został zrealizowany
dwa lata później. 3 sierpnia 1873 roku
na przyjęciu wydanym na cześć właściciela
Szczawnicy - Józefa Szalaya - w dworze
zakopiańskim Ludwika Eichborna postanowiono
założyć Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie.
Głównym inicjatorem był F. Pławicki a wśród
współtwórców znaleźli się m. in. ks. Stolarczyk,
dr Chałubiński, dr Eichborn. Pierwszy statut
organizacji podpisany przez hrabiego Reya,
księżnę Sapieżynę, Pławickiego, Szalaya,
Eichborna, Dobrzyńskiego i Nałęcz - Kęszyckiego
był podstawą do urzędowego zatwierdzenia
Towarzystwa. Stało się to dnia 19 marca 1874.
Siedzibą organizacji został Nowy Targ. Na
posiedzeniu w Krakowie, które miało miejsce dwa
miesiące później, zmieniono statut, wykreślono z
nazwy przymiotnik 'Galicyjskie' nadając tym
samym Towarzystwu ogólnokrajowy zasięg.
Powstałe w 1873 roku Towarzystwo Tatrzańskie,
przemianowane w 1920 roku na Polskie Towarzystwo
tatrzańskie było pierwszą organizacją górską na
ziemiach polskich i szóstą tego typu na świecie.
Za cel swój stawiało:
1.
Umiejętne badanie Karpat, a w szczególności Tatr
i Pienin oraz rozpowszechnianie zebranych o nich
wiadomości
2.
Zachęcanie do ich zwiedzania i ułatwianie
dostępu do nich oraz pobytu (zwłaszcza członkom,
badaczom i artystom).
3.
Ochronę zwierząt alpejskich (kozic i świstaków)
4.
Wspieranie przemysłu górskiego wszelkiego
rodzaju.
Z
perspektywy
przeszło
stu lat wydaje się, że najważniejszym celem
Towarzystwa była integracja Polaków z trzech
zaborów, poprzez związanie ich z górami. W
Tatrach widziano najdogodniejsze miejsce kultu
narodowego i religijnego. Rodacy mieli poprzez
przebywanie w nich doznawać swoistego katharsis.
Organizować się do walki o niepodległość. Poeta
Franciszek Nowicki, (współzałożyciel
Towarzystwa, projektodawca Orlej Perci i autor
jej nazwy), w sonecie "Tatry" wyraził to
słowami:
Tatry!
...
czemuż
jak
siedzib szukające ptaki,
Myśli
moje
ku
waszej zamarłej pustyni
Lecą
przez
mgłę
tęsknoty i przez marzeń szlaki?
O
pustyni
tatrzańska!
bo
na tym obszarze
Całej
mojej
ojczyzny
o skalna świątyni -
W
tobie
jednej
są jeszcze swobody ołtarze!
O Towarzystwie Tatrzańskim bardzo pięknie
napisał literaturoznawca, profesor Uniwersytetu
Jagiellońskiego Jan Majda: była to jedna z
największych organizacji społecznych na ziemiach
polskich przed I wojną światową, jej siła
polegała nie tylko na dużej aktywności i sporej
liczbie członków, ale przede wszystkim na tym,
że skupiała poważną część liczących się wtedy
ludzi z różnych środowisk społecznych i
zawodowych , ludzi o dużym autorytecie, wręcz
ludzi-instytucji. ("Młodopolskie Tatry
Literackie", Kraków 1999, s. 14.)
Wszystkie
działania Towarzystwa Tatrzańskiego miały
charakter pionierski. TT budowało schroniska
(nad Morskim Okiem, w Dolinie Pięciu Stawów
Polskich, w Roztoce, poza Tatrami w Czarnohorze,
a potem w Beskidach). Organizowało obsługę
przewodnicką, wytyczało szlaki turystyczne,
znakowało je i montowało na nich ubezpieczenia.
Założyło w Zakopanem szereg placówek
kulturalno-oświatowych, takich jak Muzeum
Tatrzańskie, czy Szkoła Snycerska. Doprowadziło
do połączenia Zakopanego ze światem poprzez
budowę kolei, poprawę szosy, pocztę, telegraf i
telefon. Opracowywało mapy i przewodniki oraz
karty pocztowe.
Dzięki działalności PTT zarówno Zakopane jak i
Tatry stały się modne. Toteż nie może dziwić
fakt, iż jego działacze jako pierwsi dostrzegli
zagrożenie wynikające z coraz większej liczby
ludzi odwiedzających tereny górskie i podjęli
działania na rzecz ochrony tych terenów. W roku
1889 narodziła się idea utworzenia parku
narodowego. Zaczęto nabywać tatrzańskie dobra od
górali. Po odzyskaniu niepodległości organizacja
przyjęła nazwę Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i
swoim zasięgiem objęła teren całego kraju. PTT w
okresie międzywojennym miało ponad 40 oddziałów.
Organizacja w 1933 roku osiągnęła rekordową
liczbę 19 719 osób, działali oni w siedmiu
Sekcjach (Turystycznej, Narciarskiej,
Przyrodniczej, Ludoznawczej, Ochrony Gór,
Przyjaciół Zakopanego oraz Ratowniczej).
Po II Wojnie Światowej liczba członków wyniosła
w 1946 roku 3049 osób, a w roku 1950 wzrosła do
11 744 osób. Na skutek nacisków politycznych
(okres stalinowski) Polskie Towarzystwo
Tatrzańskie 16 grudnia 1950 roku zostało
rozwiązane. 17 grudnia powstało Polskie
Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, które
przejęło jego dorobek i majątek, w pierwszym
swoim statucie odżegnując się jednak od jego
tradycji.
Barbara
Morawska-Nowak
Po
roku 1981
Po trzydziestoletniej przerwie, w okresie
"Solidarności" narodziła się inicjatywa
reaktywowania PTT. W lipcu 1981 roku pod
przywództwem redaktora Gazety Krakowskiej,
Stefana Maciejewskiego, zorganizował się
Obywatelski Komitet Reaktywowania PTT. Po
szeregu dyskusjach prasowych i działaniach
organizacyjnych zebrał się 10 października 1981
r. Krajowy Sejmik OKR PTT, który podjął uchwałę
w sprawie reaktywowania Polskiego Towarzystwa
Tatrzańskiego. Wybrano Tymczasowy Zarząd PTT z
prezesem Stefanem Maciejewskim, który
przygotowywał dokumenty do rejestracji PTT,
zaczęły się organizować oddziały Towarzystwa.
Wprowadzenie stanu wojennego, wraz z zakazem
działalności stowarzyszeń, brutalnie przerwało
działalność. Po zniesieniu stanu wojennego z
końcem 1982 roku podjęto ponownie sprawę
rejestracji, której sąd odmówił i polecił
rozwiązanie Tymczasowego Zarządu PTT i
wszystkich struktur terenowych. Wobec tego 11
lutego 1984 roku ZT PTT rozwiązał się powołując
trzyosobową Komisję Likwidacyjną.
Niektóre ośrodki terenowe nie zaprzestały
działalności. Istniały na przykład jako
Towarzystwo Tatrzańskie przy Dzielnicowym Domu
Kultury Kraków-Podgórze lub jako Klub Miłośników
Gór i Góralszczyzny przy Wojewódzkim Domu
Kultury w Kaliszu. Co roku organizowane były
ogólnopolskie spotkania byłych ośrodków PTT,
kolejno w Wetlinie (1984), Antoninie i Kaliszu
(1985) oraz w schronisku na Polanie
Chochołowskiej (1986-1988). W wyniku tych
spotkań podjęto ponownie starania zmierzające do
zarejestrowania PTT. Prowadzenia sprawy podjęli
się Stanisław Gerega (Brzeg) i Artur Desławski
(Wrocław), dołączyła do nich sędzina Sądu
Wojewódzkiego w Opolu Bronisława Alicja Nabzdyk.
Ostatecznie 9 grudnia 1988 roku zarejestrowane
zostało Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w
Katowicach.
8 stycznia 1989 roku w Katowicach odbyło się
zebranie założycielskie Towarzystwa
Tatrzańskiego, na którym wybrano Tymczasowy
Zarząd w prezesem Wiesławem Lewandowskim
(Katowice) i I wiceprezesem Maciejem Mischke
(Kraków). Głównym zadaniem TZ PTT było zwołanie
I Zjazdu Towarzystwa. W związku z wyjazdem
prezesa Lewandowskiego za granicę, jego
obowiązki przejął wiceprezes Tomasz Weber, który
przekazał je następnie Maciejowi Mischke. Na
zorganizowanym przez Brzeg i Wrocław VI
Ogólnopolskim Spotkaniu działaczy byłego PTT
postanowiono zwołać w październiku 1989 Zjazd
Delegatów Towarzystwa w Zakopanem i powierzono
jego organizację Oddziałowi Krakowskiemu TT.
7 października 1989 roku w zakopiańskiej willi
"Oksza" zebrali się delegaci reprezentujący
ówczesne 9 Oddziałów (Chrzanów, Kalisz, Kraków,
Łódź, Opole, Ostrzeszów, Poznań, Warszawa i
Wrocław) i 2 koła (Brzeg i Zielona Góra)
Towarzystwa. Zjazd uchwalił zmianę nazwy
Towarzystwa na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i
przeniesienie siedziby jego władz do Krakowa.
Wybrano władze PTT, prezesem został Maciej
Mischke.
Pierwszymi działaniami Zarządu Głównego PTT było
przeniesienie siedziby PTT z Katowic do Krakowa
oraz wystąpienie o przyznanie prawa do używania
tradycyjnej odznaki organizacyjnej PTT z kozicą
i napisem "Pol. Tow. Tatrzańskie 1873". Komitet
ds. Młodzieży i Turystyki decyzją z dnia 24
października 1990 roku takie prawo PTT przyznał.
Potwierdzone ono zostało decyzją Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 14 lutego 2008 roku.
Zarejestrowano statut PTT nowelizowany na
kolejnych zjazdach - po raz ostatni na
Nadzwyczajnym Zjeździe PTT w 2005 roku w związku
z dostosowaniem statutu do ustawy o
organizacjach pożytku publicznego. Status ten
uzyskało PTT 9 stycznia 2006 roku.
Od 1989 odbyło się osiem kolejnych Zjazdów
Delegatów (Ludźmierz 1992, Polana Chochołowska
1995, Zakopane 1998, 2001, 2004, 2007 i 2010). W
1995 roku nowym prezesem PTT został Krzysztof
Kabat (Nowy Targ), a w 2001 - Antoni Leon
Dawidowicz (Kraków), w 2007 - Włodzimierz
Janusik. Na ostatnim, VIII Zjeździe PTT prezesem
wybrano Szymona Baron z Bielska-Białej. Na VI
Zjeździe PTT ogłoszono w stulecie śmierci rok
2005 Rokiem Walerego Eljasza-Radzikowskiego i w
latach 2005-2006 zorganizowano szereg wydarzeń
mających na celu przypomnienie tej zasłużonej
dla Tatr postaci, w tym ufundowano tablicę
pamiątkową w domu, w którym mieszkał i zmarł
przy ul. Karmelickiej 23 w Krakowie. Na VII
Zjeździe proklamowano rok 2009 Rokiem dr Tytusa
Chałubińskiego (120 rocznica śmierci), a podczas
VIII Zjazdu - rok 2012 Rokiem Ochrony Przyrody w
Polsce.
Kolejne Zjazdy przyznały członkostwo honorowe 30
osobom: pierwszym członkiem honorowym PTT był
prof. Ryszard Wiktor Schramm z Poznania (1989),
kolejnym papież Jan Paweł II (1992). Od roku
1998 przyznawana jest osobom zasłużonym dla PTT
lub dla gór "Złota Odznaka PTT z Kosówką",
dotychczas przyznano ją ok. 100 osobom.
Tradycyjnie co roku odbywają się spotkania
ogólnopolskie Oddziałów PTT (zwane były też
Dniami Gór PTT) organizowane przez różne
Oddziały, będące kontynuacją spotkań byłych
ośrodków PTT począwszy od roku 1984.
Od roku 1991 ukazuje się co miesiąc informator
PTT "Co słychać?", redagowany przez Barbarę
Morawską-Nowak, od pewnego czasu przy współpracy
Szymona Barona. Od pięciu lat informator
umieszczany jest na stronie Towarzystwa:
www.ptt.org.pl w formacie PDF. Obecnie redakcję
uzupełniają jeszcze Marcin Kolonko i Jarosław
Majcher. W roku 1992 ukazał się tom I rocznika
"Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego"
nawiązujący treścią i formą do wydawanego przez
Towarzystwo Tatrzańskie "Pamiętnika Towarzystwa
Tatrzańskiego" (1876-1920). Po śmierci redaktora
"Pamiętnika" Adama Liberaka (14.09.2006), od
tomu XIV redaktorem został Stefan Maciejewski.
Cały czas współredaktorem rocznika jest Barbara
Morawska-Nowak. W kwietniu 2010 roku do rąk
czytelników trafił tom 18.
Niezależnie od wydawnictw "centralnych" ukazują
się pisma niektórych Oddziałów: "Beskid" (pismo
Oddziału PTT Beskid w Nowym Sączu, od 1990),
"Zakos" (pismo Oddziału PTT w Łodzi, od 1993),
"Biuletyn Informacyjny" (pismo Oddziału PTT w
Bielsku-Białej, od 1993), "A co u nas" (pismo
Oddziału Karpackiego PTT w Łodzi, od 1999),
"Orzeł Skalny" (pismo Oddziału PTT w Chrzanowie,
od 1997), "Klimek" (pismo Oddziału PTT w
Sosnowcu, od 1996) i inne. 14 Oddziałów i 2 Koła
PTT posiada swoje strony internetowe. Jest tam
więcej informacji o organizowanych przez
Oddziały wycieczkach w góry polskie i obce, o
prelekcjach lub wystawach. Są na nich również
zamieszczane interesujące galerie fotograficzne.
Najmłodszym Oddziałem PTT jest powołany do życia
31.01.2009 roku na posiedzeniu ZG PTT w
Krościenku n/Dunajcem Oddział PTT im. ks.
Bogusława Królikowskiego COr w Tarnowie. Oddział
ten został utworzony na bazie istniejącego już
wcześniej tarnowskiego Koła PTT, działającego
przy MKG "Carpatia" Oddziale PTT w Mielcu.
Oddział PTT
"Beskid" w Nowym Sączu
Jednym z najstarszych Oddziałów Towarzystwa w
Polsce był nowosądecki Oddział ,,Beskid", W
latach 1906-1950 wykonał olbrzymią pracę na
rzecz rozwoju turystyki górskiej. Miało tu
miejsce kilka prekursorskich inicjatyw w skali
kraju. Właśnie w Nowym Sączu powstała jeszcze w
1906 r. Sekcja Narciarska. Tutaj także w 1914 r.
ukazał się pierwszy przewodnik po Beskidach
autorstwa prof. Kazimierza Sosnowskiego, na
którym wychowały się całe pokolenia turystów Tu
wreszcie w 1909 r. narodził się pomysł aby przy
znakowaniu szlaków, dla lepszej widoczności
dodawać do podstawowego koloru biały pasek (prof
Kazimierz Sosnowski), a w 1924 r. dwa białe
paski (prof Feliks Rapf) Niestety, po II wojnie
światowej działalność PTT przestała się mieścić
w ramach nowych porządków Totalitarna władza
komunistyczna nie tolerowała żadnych
samorządnych, niezależnych od niej organizacji.
Do wszystkich dziedzin życia na długie lata
wtargnęła polityka. Systemowo likwidowano setki
różnych organizacji, w tym tak zasłużone jak
Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sokół", YMCA, Związek
Harcerstwa Polskiego, czy Akademię Umiejętności.
Inne, o podobnym profilu działania, łączono ze
sobą w jedną, w celu łatwiejszego ich
kontrolowania.
Stało się też to udziałem Polskiego Towarzystwa
Tatrzańskiego, Decyzję taką władze państwowe, a
właściwie polityczne podjęły na początku 1950 r.
(np. decyzja Rady Turystycznej z 2 marca), ale
formalnie nastąpiło to podczas Zjazdu Delegatów
PTT odbytego 16 grudnia 1950r., kiedy podjęto
wymuszoną uchwałę o treści:
a) z dniem dzisiejszym rozwiązać Polskie
Towarzystwo Tatrzańskie,
b) cały majątek PTT łącznie z przejętym
majątkiem Oddziałów przeznaczyć na rzecz nowo
powstałego Polskiego Towarzystwa Turystyczno -
Krajoznawczego".
Bezskuteczne próby reaktywowania Towarzystwa
miały miejsce w latach 1956 i 1957, a następnie
w 1970 r. Jednak dopiero sierpniowy zryw
społeczeństwa w 1980 r. stworzył możliwość
odtworzenia organizacji,jaką było PTT.
Ostatecznie Towarzystwo zostało reaktywowane 10
października 1981 r., choć na skutek
wprowadzenia stanu wojennego sądowa rejestracja
mogła nastąpić dopiero 9 grudnia 1988 r.
Przygotowania do reaktywowania Oddziału,,Beskid"
Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Nowym
Sączu zostały podjęte przez Macieja Zarembę
jesienią 1981 r. Przerwało je wprowadzenie przez
komunistyczne władze stanu wojennego i dopiero
zarejestrowanie Towarzystwa w katowickim sądzie
w grudniu 1988 r. oraz przyjęcie statutu na I
Zjeździe Delegatów w Zakopanem w październiku
1989 r. otworzyły drogę do ich ponowienia.
Maciej Zaremba zwrócił się 28 września 1989 r.
do Tymczasowego Zarządu Głównego PTT w Krakowie,
skąd pozyskał odpowiednie materiały Rozpoczął
prace organizacyjne oraz akcję informacyjną w
sądeckim środowisku turystycznym, głównie wśród
przewodników Zamieścił artykuły w ,Tygodniku
Sądeckim" 24 marca 1990 r., w „Dunajcu" 25
marca, ,,Gazecie Krakowskiej" 27 marca
oraz w,,Dzienniku Polskim" 28 marca, informując
o zwołaniu na dzień 31 marca 1990 na
godz. 11 zebrania założycielskiego. Na terenie
miasta rozwieszono także afisze.
W zebraniu założycielskim wzięło udział 30 osób,
w tym 19 przewodników Zebranie odbyło się
w sali konferencyjnej hotelu ,,Panorama" przy
ul. Romanowskiego 4 i uczestniczył w nim prezes
Zarządu Głównego dr Maciej Mischke z Krakowa. Po
przyjęciu porządku zebrania, Maciej Zaremba
przypomniał w skrócie historię i osiągnięcia
Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz
Oddziału w Nowym Sączu, a Maciej Mischke
przedstawił informację o reaktywowaniu PTT oraz
omówił jego statut. W wyniku dyskusji obecni
jednogłośnie podjęli uchwałę o reaktywowaniu
Oddziału i przyjęli program działania. Omówiono
także sprawy organizacyjne oraz wybrano władze.
Prezesem został Maciej Zaremba, wszyscy w
Zarządzie byli sądeckimi przewodnikami. 22
maja 1990 r. odbyło się z udziałem 22 osób
Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Członków
Oddziału, podczas którego dokonano wyboru Sądu
Koleżeńskiego
Decyzję o powołaniu Oddziału Zarząd Główny wydał
6 czerwca 1990 roku, a Urząd Wojewódzki w Nowym
Sączu dokonał wpisu Oddziału do ewidencji 22
czerwca 1990 r. Oddział rozpoczął intensywna i
szeroko rozwiniętą działalność, opartą wyłącznie
o pracę społeczną. 4 września 1990 r. podjęto
uchwałę o przywróceniu Oddziałowi tradycyjnej
nazwy "Beskid" której używał w latach
1906-1950.
|
