PROGRAM KURSU
DLA KANDYDATÓW NA PRZEWODNIKÓW BESKIDZKICH

A. CZĘŚĆ PODSTAWOWA - TEORETYCZNA

1. Historia Polski- Podstawowe  wiadomości o historii Polski - 4 godz.

2. Geografia Turystyczna Polski -  8 godz. a w tym:

• Ogólna charakterystyka położenia geograficznego i środowiska przyrodniczego-2godz.
• Krainy geograficzne i krajobrazy Polski, naturalne i przekształcone- 2 godz.
• Ogólna charakterystyka gospodarki Polski i zagadnienia demograficzne- 1 godz.
• Podział administracyjny - 1godz.
• Charakterystyka ważniejszych regionów turystycznych-1 godz.
• Mniejszości narodowe i religie - 3 godz.

3.    Historia kultury w Polsce -10 godz., a w tym:

• Historia architektury w Polsce - 1 godz.
• Charakterystyczne cechy poszczególnych stylów architektonicznych w ich rozwoju historycznym, rozmieszczenia obiektów reprezentujących poszczególne style na mapie zabytków - 1 godz.
• Najważniejsze muzea w Polsce i na świecie-1 godz.
• Zabytki piśmiennictwa polskiego w zbiorach muzealnych- 1 godz.
• Najciekawsze dzieła malarstwa europejskiego w polskich zbiorach muzealnych- 1 godz.
• Malarstwo polskie- główne kierunki i przedstawiciele-1 godz.
• Współczesna sztuka polska zbiorach muzealnych -1 godz.
• Ochrona dóbr kultury, jej formy prawne i organizacyjne - 1 godz.
• Kultura i sztuka ludowa - 1 godz.
• Główne regiony etnograficzne- 1 godz.

4. Ochrona przyrody i środowiska w Polsce - 6 godz. a w tym:

• Podstawy programowe i prawne ochrony przyrody -1 godz.
• Formy ochrony przyrody w Polsce- 1 godz.
• Krajowy system obszarów chronionych, międzynarodowe formy i systemy obszarów chronionych w Polsce 1 godz.
• Zagrożenia środowiska przyrodniczego, w tym związane z zagospodarowaniem
• i ruchem turystycznym - 1 godz.
• Podstawowe pojęcia w ekologii -1 godz.
• Różnorodność biologiczna Polski- podstawowe pojęcia, stan zagrożenia- 1 godz.
• Zasady ruchu turystycznego w lasach i na obszarach chronionych, 1 godz.
• Bezpieczeństwo p/pożarowe w lasach - 1 godz.
• Formy (rodzaje) turystyki sprzyjające ochronie i zrównoważonemu użytkowaniu środowiska przyrodniczego -1/2 godz.

5. Turystyka w Polsce - 6 godz. w tym :

• Podstawowe pojęcia z zakresu turystyki wg terminologii Światowej Organizacji Turystyki - 1 godz.
• Wartości społeczne, zdrowotne, wychowawcze i gospodarcze turystyki -1 godz.
• Podstawowe pojęcia z zakresu krajoznawstwa - 1 godz.
• Pionierzy krajoznawstwa i turystyki - 1 godz.
• Zarys historii turystyki w Polsce na tle krajów europejskich - 1 godz.
• Organizacja turystyki w Polsce: administracja samorządowa, organizacje społeczne, izby gospodarcze, przedsiębiorstwa i biura turystyczne - 1 godz.
• Historia  i organizacja przewodnictwa turystycznego - 1 godz.

6.    Metodyka i etyka przewodnictwa,  ogólne zasady bezpieczeństwa - 6 godz. w tym:

• Kultura osobista, etyka i moralność przewodnika 1 godz.
• Kultura uprawiania turystyki  1/3 godz.
• Słowo jako narzędzie pracy przewodnika 1/3 godz.
• Opanowanie języka polskiego i jego kultura, słownictwo, przykłady najczęstszych błędów językowych 1 godz.
• Posługiwanie się mikrofonem w autokarze, pomieszczeniu zamkniętym i na wolnym powietrzu 1/3 godz.
• Oprowadzanie grupy wycieczkowej w terenie otwartym i w pomieszczeniach zamkniętych ze szczególnym uwzględnieniem obiektów sakralnych, muzealnych, cmentarzy i miejsc martyrologii 1/3 godz.
• Problematyka wycieczek szkolnych, oddziaływanie wychowawcze na dzieci i młodzież 1/3 godz.
• Oprowadzanie grup osób niepełnosprawnych 1/3 godz.
• Ogólne zasady bezpieczeństwa w prowadzeniu wycieczek 1/3 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach i zachorowaniach, reanimacja, tamowania krwi, unieruchamianie złamań 2 godz.
• Podstawowy skład apteczki  2/3 godz.

7. Podstawowe przepisy prawne w turystyce - 6 godz. w tym:

• Ustawa o usługach turystycznych 1 godz.
• Umowy w turystyce, ich rodzaje, prawa i obowiązki stron 1/2 godz.
• Stosunek prawny przewodnik - uczestnik wycieczki. 1/2 godz.
• Podstawy prawne zatrudniania przewodników (umowa o pracę, umowa o dzieło, umowa zlecenia) 1 godz.
• Odpowiedzialność prawna przewodników: karna, cywilna i służbowa 1 godz.
• Przepisy związane   z ruchem osobowym: meldunkowe, celne, graniczne i drogowe 1 godz.
• Ubezpieczenia turystyczne 1 godz.

8.    Wybrane zagadnienia z psychologii i socjologii - 4 godz. w tym:

• Psychologia i socjologia grupy wycieczkowej 1 godz.
• Przewodnik jako kierownik zespołu 1 godz.
• Opis pożądanej sylwetki, cech psychofizycznych i walorów osobistych przewodnika.1/2 godz.
• Zasady organizacji i kierowania zespołami ludzkimi, systemy komunikacji, grupy nieformalne 1/2 godz.
• Psychologia młodzieży 1 godz.
• Znużenia fizyczne i psychiczne, sposoby zapobiegania i likwidacji negatywnych zjawisk występujących w turystyce 1 godz.
• Kształtowania postaw proekologicznych u organizatorów i uczestników ruchu turystycznego 1/2 godz.

9. Podstawowe wiadomości o górach Europy i świata 4 godz. w tym:

• Przegląd masywów i pasm górskich wszystkich kontynentów, ze szczególnym uwzględnieniem gór Europy 4 godz.

10. Geografia turystyczna gór Polski - 8 godz. w tym:

• Podział geograficzny, morfologiczny i turystyczny gór Polski 2 godz.
• Charakterystyka środowiska geograficznego oraz topografia najważniejszych grup górskich 2 godz.
• Klimat i wody  2 godz.
• Główne szlaki turystyczne 2 godz.

11. Zagadnienia ochrony obszarów górskich - 4 godz. w tym:

• Górskie parki narodowe, parki krajobrazowe i wybrane rezerwaty przyrody - funkcje, znaczenia zagrożenia 3 godz.
• Wrażliwość ekosystemów górskich na zagrożenia i sposoby ich przeciwdziałania 1 godz.

12. Góry w kulturze polskiej - 4 godz. w tym:

• Góry w literaturze pięknej, twórczości plastycznej i muzycznej 2 godz.
• Kultura ludowa, jej główne przejawy i cechy 1 godz.
• Wydawnictwa o tematyce górskiej: mapy, monografie, albumy przewodniki, czasopisma i periodyki 1 godz.

13. Historia i organizacja turystyki górskiej w Polsce 4 godz. w tym:

• Historia poznania gór i turystyki górskiej, alpinizmu, przewodnictwa, i ratownictwa górskiego 2 godz.
• Wybitni znawcy gór i turystyki górskiej 1 godz.
• Polacy w górach świata 1 godz.
• Organizacja turystyki górskiej, alpinizmu i ratownictwa górskiego 1 godz.

14. Zasady letniej i zimowej turystyki górskiej w Polsce - 2 godz. w tym:

• Sprzęt i ekwipunek turystyczny. Zasady znakowania szlaków turystycznych. Odznaki turystyczne GOT i GON. Metodyka prowadzenia grupy wycieczkowej w terenie górskim. Orientacja w Terenia. Posługiwania się mapą i kompasem i GPSem. 2 godz.

15. Bezpieczeństwo górach - 10 godz. w tym:

• Charakterystyczne cechy klimatu górskiego 1 godz.
• Rodzaje zagrożeń występujących w górach 1 godz.
• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych ( noc, burza oblodzenie, wichura itp.) 1 godz.
• Stan zdrowia turysty - przygotowanie kondycyjne, przeciwwskazania 1 godz.
• Aklimatyzacja, choroba górska objawy, zapobieganie i leczenie 1 godz.'
• Pierwsza pomoc nagłych wypadkach, reanimacja, tamowanie krwotoków, unieruchamianie kończyn, bandażowanie- 1 godz.
• Improwizowany sprzęt transportowy i transport poszkodowanego 1 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 1 godz.
• Podstawowy skład apteczki przewodnika 1 godz.

B. CZEŚĆ SZCZEGÓŁOWA  NA OBSZAR WSCHODNICH BESKIDÓW ZACHODNICH

16. Historia Beskidów na tle historii Polski z szczególnym uwzględnieniem Wschodnich Beskidów Zachodnich 30 godz. w tym:

• Wybrane wiadomości z Historii Polski tych terenów 5 godz.
• Archeologia, osadnictwo, problematyka społeczna, kulturalna, gospodarcza, narodowościowa Beskidów i Pogórza  5 godz.
• Historia miast i miejscowości tej części Karpat 4 godz.
• Beskidy Zachodnie ( szczególnie wschodnia część) w okresie II Rzeczypospolitej i II wojny światowej 5 godz.
• Odbudowa ze zniszczeń wojennych 4 godz.
• Ważniejsze postacie historyczne tych terenów, miejscowości i obiekty z nimi związane 5 godz.
• Wydarzenia i zdarzenia ze współczesnej historii 4 godz.

17. Środowisko geograficzne Beskidów, w tym wschodniej części Beskidów Zachodnich  i jego ochrona 10 godz. w tym:

• Szczegółowa charakterystyka środowiska geograficznego 2 godz.
• Charakterystyka parków narodowych i krajobrazowych oraz wybranych rezerwatów przyrody 4 godz.
• Ciekawostki przyrodnicze 1 godz.
• Zasady ruchu turystycznego na obszarach chronionych 2 godz.
• Obszary szczególnie zagrożone masowym ruchem turystycznym 1 godz.

18. Kultura i sztuka Beskidów 8 godz. w tym:

• Historia kultury i sztuki Beskidów 1 godz.
• Wpływ kultury Beskidów na kulturę narodową 1 godz.
• Zabytki architektury, malarstwa i rzeźby 1 godz.
• Obiekty architektury współczesnej 1 godz.
• Muzea, instytucje naukowe i kulturalne (zbiory możliwości, zasady zwiedzania) 1 godz.
• Prasa i wydawnictwa regionalne 1 godz.
• Wybitni twórcy dawni i współcześni 2 godz.

19. Etnografia i kultura ludowa 5 godz. w tym:

• Kultura ludowa strój i obrzędy 1 godz.
• Budownictwo drewniane, ośrodki przemysłu i rzemiosła ludowego 1 godz.
• Skanseny, muzea i izby regionalne 3 godz.

20. Topografia komunikacja zagospodarowanie turystyczne 20 godz. w tym:

• Szczegółowa topografia Beskidów, układ grzbietów górskich i dolin rzecznych, przebieg działów wodnych  10 godz.
• Szlaki turystyczne, baza noclegowa, koleje linowe, wyciągi narciarskie, układ komunikacyjny, linie kolejowe i szosy, dojazdy i parkingi, panoramy z punktów widokowych 10 godz.

21. Trasy dojazdowe w Beskidy  10 godz. w tym:

• Drogi i ciągi komunikacyjne 5 godz.
• Ważniejsze obiekty przy trasach dojazdowych 5 godz.

22. Metodyka i technika prowadzenia wycieczek 8 godz. w tym:

• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych ( mgła, burza, noc, oblodzenia, zabłądzenie itp.) 1 godz.
• Stan zdrowia turysty, przygotowanie kondycyjne, przeciwwskazania do uprawiania turystyki górskiej 1 godz.
• Aklimatyzacja, choroba wysokogórska - jej objawy zapobieganie i leczenie 1 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach, reanimacja, tamowanie krwotoków, unieruchamianie złamań. 1 godz.
• Improwizowany transport sanitarny -transportowanie poszkodowanego 1 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 1 godz.
• Podstawowy skład apteczki przewodnika 1 godz.

23. Metodyka i technika prowadzenia wycieczek 8 godz. w tym:

• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych ( mgła, burza, noc, oblodzenia, zabłądzenie itp.) 1 godz.
• Stan zdrowia turysty, przygotowanie kondycyjne, przeciwwskazania do uprawiania turystyki górskiej 1 godz.
• Aklimatyzacja, choroba wysokogórska - jej objawy zapobieganie i leczenie 1 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach, reanimacja, tamowanie krwotoków, unieruchamianie złamań. 1 godz.
• Improwizowany transport sanitarny -transportowanie poszkodowanego 1 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 1 godz.
• Podstawowy skład apteczki przewodnika 1 godz.

II CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Realizowana na wycieczkach szkoleniowych

1. Zasady letniej i zimowej turystyki górskiej 4 godz. a w tym:

• Zasady znakowania szlaków turystycznych 1 godz.
• Metodyka prowadzenia grupy wycieczkowej w terenie górskim 1 godz.
• Orientacja w terenie 1godz.
• Posługiwanie map, kompasem, GPS -1 godz.

2. Bezpieczeństwo w górach 10 godz. a w tym:

• Rodzaje zagrożeń w górach 1/2 godz.
• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych(mgła, oblodzenie, noc, zabłądzenie itp.) 4 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach i zachorowaniach, reanimacja, tamowanie krwi, unieruchomianie złamań transport poszkodowanego, improwizowanie transportu 4 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 1 godz.

3. Środowisko geograficzne Beskidów i jego ochrona 10 godz. a w tym:

• Charakterystyka  Pienińskiego  Parku Narodowego, Gorczańskiego Parku Narodowego, Babiogórskiego Parku Narodowego, Parków Krajobrazowych w/w terenu - 4 godz.
• Charakterystyka wybranych rezerwatów przyrody 4 godz.
• Zasady ruchu turystycznego na obszarach chronionych 1godz.
• Ciekawostki przyrodnicze tego obszaru

4. Kultura i sztuka  Beskidów 10 godz. a w tym:

• Historia kultury i sztuki Beskidów w tym  Wschodniej części Beskidów Zachodnich -2 godz.
• Zabytki architektury, malarstwa i rzeźby -4 godz.
• Obiekty architektury współczesnej 1 godz.
• Muzea, instytucje naukowe ( wiadomości o zbiorach i zasadach zwiedzania) 4 godz.
• Wybitni twórcy z przeszłości i dnia obecnego Beskidów, a w szczególności Beskidów Zachodnich ( wschodniej części) 1 godz.

5.  Etnografia i kultura ludowa 5 godz. a w tym:

• Kultura ludowa Górali, Lachów,  i Pogórzan - stroje i obrzędy 4 godz.
• Skanseny  (skansen w Nowym Sączu, Zubrzycy Górnej), izby regionalne 1 godz.

6. Topografia komunikacja, zagospodarowanie turystyczne 20 godz. a w tym:

• Układ grzbietów i dolin Beskidów i Pogórza
• Szlaki turystyczne, baza noclegowa 2 godz.
• Układ komunikacyjny linie kolejowe i szosy, dojazdy parkingi 2 godz.
• Panoramy z punktów widokowych 6 godz.

7. Metodyka i technika prowadzenia wycieczek 16 godz. a w tym:

• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych ( mgła, burza, noc, oblodzenia, zabłądzenie itp.) 4 godz.
• Stan zdrowia turysty, przygotowanie kondycyjne, przeciwwskazania do uprawiania turystyki górskiej 1 godz.
• Aklimatyzacja, choroba wysokogórska - jej objawy zapobieganie i leczenie 1 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach, reanimacja, tamowanie krwotoków, unieruchamianie złamań. 4 godz.
• Improwizowany transport sanitarny -transportowanie poszkodowanego 2 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 4 godz.

B. CZEŚĆ SZCZEGÓŁOWA  NA OBSZAR BESKIDÓW WSCHODNICH

16. Historia Beskidów na tle historii Polski z szczególnym uwzględnieniem Beskidów Wschodnich - 30 godz. w tym:

• Wybrane wiadomości z Historii Polski tych terenów 5 godz.
• Archeologia, osadnictwo, problematyka społeczna, kulturalna, gospodarcza, narodowościowa Bieszczadów, Beskidu Niskiego, Pogórza, Beskidu Niskiego 5 godz.
• Historia miast i miejscowości tej części Karpat 4 godz.
• Beskidy Wschodnie w okresie II Rzeczypospolitej i II wojny światowej 5 godz.
• Odbudowa ze zniszczeń wojennych 4 godz.
• Ważniejsze postacie historyczne tych terenów, miejscowości i obiekty z nimi związane 5 godz.
• Wydarzenia i zdarzenia ze współczesnej historii 4 godz.

17. Środowisko geograficzne Beskidów, w tym Wschodnich i jego ochrona - 10 godz. w tym:

• Szczegółowa charakterystyka środowiska geograficznego 2 godz.
• Charakterystyka parków narodowych i krajobrazowych oraz wybranych rezerwatów przyrody 4 godz.
• Ciekawostki przyrodnicze 1 godz.
• Zasady ruchu turystycznego na obszarach chronionych 2 godz.
• Obszary szczególnie zagrożone masowym ruchem turystycznym 1 godz.

18   Kultura i sztuka Beskidów - 8 godz. w tym:

• Historia kultury i sztuki Beskidów 1 godz.
• Wpływ kultury Beskidów na kulturę narodową 1 godz.
• Zabytki architektury, malarstwa i rzeźby 1 godz.
• Obiekty architektury współczesnej 1 godz.
• Muzea, instytucje naukowe i kulturalne (zbiory możliwości, zasady zwiedzania) 1 godz.
• Prasa i wydawnictwa regionalne 1 godz.
• Wybitni twórcy dawni i współcześni 2 godz.

19. Etnografia i kultura ludowa - 5 godz. w tym:

• Kultura ludowa strój i obrzędy 1 godz.
• Budownictwo drewniane, ośrodki przemysłu i rzemiosła ludowego 1 godz.
• Skanseny, muzea i izby regionalne 3 godz.

20. Topografia komunikacja zagospodarowanie turystyczne 20 godz.
w tym:

• Szczegółowa topografia Beskidów, układ grzbietów górskich i dolin rzecznych, przebieg działów wodnych  10 godz.
• Szlaki turystyczne, baza noclegowa, koleje linowe, wyciągi narciarskie, układ komunikacyjny, linie kolejowe i szosy, dojazdy i parkingi, panoramy z punktów widokowych 10 godz.

21. Trasy dojazdowe w Beskidy - 10 godz. w tym:

• Drogi i ciągi komunikacyjne 5 godz.
• Ważniejsze obiekty przy trasach dojazdowych 5 godz.

22. Metodyka i technika prowadzenia wycieczek - 8 godz. w tym:

• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych (mgła, burza, noc, oblodzenia, zabłądzenie itp.) 1 godz.
• Stan zdrowia turysty, przygotowanie kondycyjne, przeciwwskazania do uprawiania turystyki górskiej 1 godz.
• Aklimatyzacja, choroba wysokogórska - jej objawy zapobieganie i leczenie 1 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach, reanimacja, tamowanie krwotoków, unieruchamianie złamań. 1 godz.
• Improwizowany transport sanitarny -transportowanie poszkodowanego 1 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 1 godz.
• Podstawowy skład apteczki przewodnika 1 godz.

II CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Realizowana na wycieczkach szkoleniowych

1. Zasady letniej i zimowej turystyki górskiej - 4 godz. a w tym:

• Zasady znakowania szlaków turystycznych 1 godz.
• Metodyka prowadzenia grupy wycieczkowej w terenie górskim 1 godz.
• Orientacja w terenie 1godz.
• Posługiwanie map, kompasem, GPS -1 godz.

2. Bezpieczeństwo w górach - 10 godz. a w tym:

• Rodzaje zagrożeń w górach 1/2 godz.
• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych(mgła, oblodzenie, noc, zabłądzenie itp.) 4 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach i zachorowaniach, reanimacja, tamowanie krwi, unieruchomianie złamań transport poszkodowanego, improwizowanie transportu 4 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 1 godz.

3. Środowisko geograficzne Beskidów i jego ochrona - 10 godz. a w tym:

• Charakterystyka Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Magurskiego Parku Narodowego, Parków Krajobrazowych w/w terenu- 4 godz.
• Charakterystyka wybranych rezerwatów przyrody 4 godz.
• Zasady ruchu turystycznego na obszarach chronionych 1godz.
• Ciekawostki przyrodnicze tego obszaru

4. Kultura i sztuka  Beskidów Wschodnich - 10 godz. a w tym:

• Historia kultury i sztuki Beskidów w tym  Wschodnich -2 godz.
• Zabytki architektury, malarstwa i rzeźby -4 godz.
• Obiekty architektury współczesnej 1 godz.
• Muzea, instytucje naukowe ( wiadomości o zbiorach i zasadach zwiedzania) 4 godz.
• Wybitni twórcy z przeszłości i dnia obecnego Beskidów, a w szczególności Beskidów Wschodnich 1 godz.

5. Etnografia i kultura ludowa - 5 godz. a w tym:

• Kultura ludowa Bojków, Łemków i Pogórzan - stroje i obrzędy 4 godz.
• Skanseny  (skansen w Sanoku), izby regionalne 1 godz.

6. Topografia komunikacja, zagospodarowanie turystyczne - 20 godz. a w tym:

• Układ grzbietów i dolin Bieszczadów, Beskidu Niskiego, Pogórza Przemyskiego, Dynowskiego, Strzyżowskiego 10 godz.
• Szlaki turystyczne, baza noclegowa 2 godz.
• Układ komunikacyjny linie kolejowe i szosy, dojazdy,  parkingi 2 godz.
• Panoramy z punktów widokowych 6 godz.

7. Metodyka i technika prowadzenia wycieczek - 16 godz. a w tym:

• Prowadzenie grupy wycieczkowej w warunkach ekstremalnych (mgła, burza, noc, oblodzenia, zabłądzenie itp.) 4 godz.
• Stan zdrowia turysty, przygotowanie kondycyjne, przeciwwskazania do uprawiania turystyki górskiej 1 godz.
• Aklimatyzacja, choroba wysokogórska - jej objawy zapobieganie i leczenie 1 godz.
• Pierwsza pomoc przedlekarska w nagłych wypadkach, reanimacja, tamowanie krwotoków, unieruchamianie złamań. 4 godz.
• Improwizowany transport sanitarny -transportowanie poszkodowanego 2 godz.
• Wzywanie pomocy w górach 1 godz.
• Podstawowe zasady asekuracji w terenie eksponowanym 4 godz.